Paryż - Sainte-Chapelle i Conciergerie

Kolejny dzień rozpoczęliśmy od dojazdu metrem do stacji Saint-Michel Notre-Dame by rozpocząć dzień od zwiedzania Sainte-Chapelle i Conciergerie.

Oba obiekty, Sainte-Chapelle i Conciergerie, znajdują się na terenie obecnego Pałacu Sprawiedliwości ale posiadają odrębne wejścia. Do Sainte Chapelle wchodzi się przy bramie głównej do gmachu sądów. Przy tej pięknej bramie możliwa jest, ale nie zawsze, kontrola bezpieczeństwa. Dalej przez Dziedziniec Majowy kierujemy się za znakami w lewo i obchodzimy kaplicę dookoła by dojść do wejścia, które znajduje się na niewielkim dziedzińcu.

Sainte Chapelle to wspaniały przykład stylu gotyku płomienistego. Dwupoziomowa kaplica wzniesiona została przy zamku królów Francji na polecenie Ludwika IX, który w przyszłości zyskał miano Ludwika Świętego, w latach 1242-1270 (i tu uwaga - w różnych źródłach podawane są rozbieżne nieco daty co wynika między innymi z tego, jaki moment przyjęty zostanie za "rozpoczęcie" a jaki za "ukończenie" prac - stąd różne daty będą pojawiać się w dalszej części wpisu) w szczytnym celu - przechowywania relikwii Męki Pańskiej. Od IV w relikwie te stanowiły własność i dumę cesarzy imperium bizantyjskiego. Ludwik IX zakupił relikwie, w tym najsłynniejszą z nich - Koronę Cierniową - w 1239 r płacąc za nie znacznie więcej niż wynosił koszt budowy przeznaczonej dla nich kaplicy i sprowadził je do Paryża podnosząc tym samym rangę miasta i swojej władzy. A jak możliwe było, by tak cenne przedmioty mogły zostać nabyte? Pusta kasa to dla władcy największy problem. Problem ten dotknął Cesarza Cesarstwa Wschodniego Baldwina II. Po pożyczkę zwrócił się do Wenecji oferując pod zastaw właśnie zestaw relikwii, w tym Koronę Cierniową, i Wizerunek z Edessy (Mandylion) oraz kilkanaście innych relikwii. A że Baldwin nie kwapił się do wykupu zastawu, a Wenecja też nie miała zamiaru kredytować go w nieskończoność, w 1239 r relikwie zaoferowano do sprzedaży i zakupił je za wręcz niewyobrażalną kwotę 135,000 liwrów (koszt pudowy kaplicy oceniono na "zaledwie"" 40,000 liwrów). Przy okazji Ludwik IX dokupił jeszcze wiele innych relikwii, w tym w 1246 r fragment lancy, którą raniono Chrystusa i fragment Krzyża Świętego. Zakup relikwii i budowa kaplicy to nie koniec rozrzutności króla związanej z relikwiami. Do ich przechowywania wykonano specjalną srebrną skrzynię zwaną Grand-Chasse, na wykonanie której Ludwik poświęcił kolejne 100,000 liwrów. 

Już na pierwszy rzut oka z zewnątrz kaplica wydaje się być nieproporcjonalna - jej wysokość zwiększona jeszcze wieżyczką wydaje się być sporo za duża w stosunku do wymiarów poziomych - długości i szerokości. Wynika to z tego, że kaplica ma dwa poziomy - dolny, przeznaczony jako miejsce kultu dla pałacowej służby oraz górny, do którego osobnym bezpośrednim przejściem z pałacu królewskiego wchodziła rodzina królewska i najwyżsi rangą dostojnicy, w której przechowywano relikwie.

Wspaniała gotycka budowla stanowiąca część królewskiego Palais de la Cité, została konsekrowana 26 kwietnia 1248 r i przez lata była dumą Francji i Paryża. Formą przypominała kaplicę pałacową Karola Wielkiego w Aachen wzniesioną w latach 792–805 i stanowiła nawiązanie do cesarskich przodków królów Francji.  Niestety podczas Rewolucji nie uszanowano ani samej kaplicy, w której urządzono magazyn akt sądowych, ani znajdujących się w niej relikwii, które tylko częściowo trafiły do skarbca katedry Notre Dame, podczas gdy pozostałe zostały albo rozprzedane po świecie albo po prostu zniszczone. Wspaniałą skrzynię i relikwiarze po prostu przetopiono na kruszec. Dopiero w XIX w. przystąpiono do rekonstrukcji i odtworzenia witraży, a ostatnie prace konserwatorskie, które pochłonęły 10 milionów euro zakończono dopiero po naszej wizycie w 2015 r.

Z frontu wyraźnie rzuca się w oczy podział piętrowy kaplicy - wysunięty do przodu balkon piętra, pod którym mieści się cofnięty portal kaplicy dolnej, a nad którym góruje wspaniała, ale także nieco cofnięta rozeta. Po bokach trójkątnego szczytu znajdują się dwie wieżyczki zwieńczone koronami cierniowymi, co stanowi nawiązanie do głównej relikwii przechowywanej niegdyś w kaplicy.

Dwudrzwiowy portal kaplicy dolnej zdobi figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz nad drzwiami płaskorzeźba - Koronacja Matki Boskiej.

Pierwszym elementem zwracającym uwagę w dolnej kaplicy jest sklepik z pamiątkami, opartymi na zworach z elementów wystroju kaplicy. No i Mały bezbłędnie odnajduje wśród pamiątek oczywiście zające... 

W roku 1690 dolna kaplica dostała zalana przez wody Sekwany i wystrój malarski kaplicy uległ zniszczeniu. Obecne malowanie pochodzi z XIX w i opiera się na wzorze lilii fleur-de-lis na błękitnym tle. Lilia jako symbol Francji sięga XI wieku, czasów króla Filipa I, zaś na błękitnym tle umieścił ją jego wnuk Ludwik VII kreując azure semé-de-lys. 

Na ścianach bocznych zachowały się elementy wcześniejszego zdobienia kaplicy, ale są one w kiepskim stanie... Najlepiej zachowały się ślepe arkady - arkatury - oraz 12 medalionów przedstawiających apostołów...

Tak jak w kaplicy górnej tak i w kaplicy dolnej najcenniejszymi artystycznie elementami są witraże. Po zniszczeniach w czasach rewolucji francuskiej odtworzono je z wielką pieczołowitością pod kierunkiem Félixa Duban. Prace prowadzono w oparciu o istniejącą dokumentację co pozwoliło przywrócić oryginalny kształt witraży. Prace te ukończono w 1855 r.

Sklepienie absydy kaplicy dolnej wspiera się na kolumnach malowanych naprzemiennie wzorem lilii na błękitnym tle oraz wzorem wież na tle purpurowym - herbem królowej Blanki Kastylijskiej, matki Ludwika IX. Centralnym elementem absydy jest posąg Świętego Ludwika IX.

Wewnętrzną klatką schodową przechodzimy do kaplicy górnej i żeby nie wybić sobie zębów o posadzkę, zaczynamy od balkonu i portalu zachodniego. Tym razem drzwi wejściowe z balkonu rozdziela na dwoje postać Chrystusa spoczywająca na cokole przedstawiającym sceny biblijne oraz lilię francuską. Dwa boczne łuki portalu wsparte są na marmurowych podstawach przedstawiających sceny biblijne w dwóch rzędach oraz w dolnym rzędzie naprzemiennie francuskie lilie i wieże królowej Blanki Kastylijskiej. Na poziomej belce nad Chrystusem -Sprawiedliwość z wagą i dusze oczekujące na werdykt Sądu Ostatecznego. Postacie u podstawy trzech łuków tworzących obramowanie Chrystusa  Sądzącego Żywych i Umarłych przedstawiających aniołów i świętych to po lewej szczęśliwcy skierowani do raju, a po prawej nieszczęśnicy, którzy trafili w objęcia diabła w piekle.

Po wejściu do kaplicy górnej faktycznie kopara opada. Przecież tu nie ma ścian!!! Sklepienie wisi na szklanych koronkowych przestrzeniach między filarami... To pierwsze wrażenie...... 

Okna witrażowe tworzą zamknięcie całej kaplicy górnej. Jest ich w sumie 15, każde o wysokości 15 m co daję łączną powierzchnię witraży 618 m2. Przedstawiają one łącznie 1113 scen w sekwencji od lewej do prawej i od dołu do góry. 14 witraży to w kolejności księgi biblijne: Księga Rodzaju, Księga Wyjścia, Księga Liczb, Księga Jozuego, Księga Sędziów, Księga Izajasza i Drzewo Jozuego, Święty Jan Ewangelista i Dzieciństwo Chrystusa, centralny witraż absydy przedstawiający Mękę Pańską, Świętego Jana Chrzciciela i Księgę Daniela, Księga Ezechiela, Księgi Jeremiasza i Tobiasza, Księgi Judyty i Hioba, Księga Estery i Księgę Królewską. Ostatni, piętnasty witraż, najbliższy wejścia po stronie prawej to Dzieje relikwii Męki Pańskiej - czytany od dołu do góry przedstawia historię relikwii, których przechowywaniu miała służyć kaplica - od odkrycia ich przez Helenę w Jerozolimie po sprowadzenie ich do Francji. Dopełnieniem witraży ścian bocznych jest rozeta zachodnia przedstawiająca wizję Apokalipsy według Św. Jana. Jej centralną sceną jest Chrystus powracający w chwale na końcu świata jako sędzia żywych i umarłych.

Rolę ołtarza głównego pełni konstrukcja oryginalnie stanowiąca oprawę Wielkiego Relikwiarza, który mieścił 22 relikwie Męki Pańskiej. W czasach Rewolucji relikwie przekazano do Notre Dame, a sam relikwiarz zniszczono przetapiając go na kruszec. Po pożarze katedry w 2019 r zawartość jej skarbca, w tym zachowane relikwie przeniesiono do Luwru.

Pierwszy witraż po lewej przedstawia Księgę Rodzaju - od stworzenia świata, poprzez historię Adama i Ewy i dalej... Łącznikami między kolejnymi scenami są naprzemiennie herbowe lilie i wieże.

Drugie okno - Księga Wyjścia...

Trzecie okno - Księga Liczb...

Nisza po lewej stronie nawy zdobiona herbem wież stanowiła prywatne oratorium królowej matki - Blanki Kastylijskiej.

Okno czwarte - Księga Jozuego...

Księga Sędziów, Księga Izajasza i Drzewo Jozuego, Święty Jan Ewangelista i Dzieciństwo Chrystusa.

Przegroda chórowa stanowiąca kiedyś obudowę Wielkiego Relikwiarza...

Święty Jan Chrzciciel i Księga Daniela, Księga Ezechiela, Księgi Jeremiasza i Tobiasza...

Księgi Judyty i Hioba...

Wielka rozeta zachodnia...

Nisza po prawej stronie nawy zdobiona królewskim godłem Francji stanowiła prywatne oratorium Ludwika IX.

Przedostatni witraż po prawej - Księga Królewska...

Kończący serię, 15 witraż przedstawiający Dzieje Relikwii Męki Pańskiej...

Pod zachodnią rozetą dekoracja pokazuje sceny biblijne z centralną sceną Sądu Ostatecznego...

Każdy filar wspierający sklepienie oparty jest na figurze Apostoła.

Wychodzimy z kaplicy pod ogromnym wrażeniem i jeszcze wracając na dziedziniec gmachu sądów spoglądamy za siebie na elementy zewnętrzne kaplicy...

Liczącą sobie 33 m wysokości sygnaturkę wieńczącą dach kaplicy wybudowano w latach 1853-57 pod kierunkiem Jean-Baptiste Lassusa podczas podnoszenia kaplicy z rewolucyjnych zniszczeń.

Ponieważ wróciliśmy na dziedziniec kompleksu sądów napisać należy kilka słów o genezie tego kompleksu. 

Znajdujemy się na Île de la Cité, jednej z dwóch położonych w centrum Paryża wysp na Sekwanie. Materiały pochodzące z wykopalisk wskazują, że osadnictwo na wyspie pojawiło się około 5000 lat przed naszą erą i trwało do epoki żelaza. Kolejne materiały pokazują, że wyspę zajęło plemię celtyckie Parisii. Po podboju przez Rzymian w I w p.n.e. osada na wyspie przeżyła bardzo intensywny rozwój. Na lewym brzegu Sekwany powstało miasto Lutetia, a na wyspie zbudowano świątynię w miejscu obecnej katedry Notre Dame. Natomiast na zachodnim krańcu wyspy pojawił się pałac rzymskich gubernatorów. Królowie z dynastii Merowingów mieszkali w pałacu już w VI w. Ich następcy, Karolingowie ignorowali miasto nad Sekwaną i dopiero w IX w. w związku z zagrożeniem ze strony Wikingów umocniono miasto. Na przełomie X i XI w. pałac rozbudowano dla większego komfortu rodziny królewskiej. Robert II Pobożny kazał otoczyć murami prostokąt o wymiarach 130 x 110 m. Za jego czasów powstała sala zgromadzeń Salle de Roi, królewska rezydencja i kaplica Św. Mikołaja. Ludwik VI kazał zburzyć starą i zbudować nową wieżę mieszkalną w centrum rezydencji, która istniała do 1776 r. Na przełomie XI i XII w., Filip-August modernizując administrację królestwa umiejscowił królewskie archiwa, skarbiec oraz sądy w Palais de la Cité co uczyniło to miejsce faktyczną stolicą królestwa. Jego wnuk, Ludwik IX rozbudowywał królewską rezydencję dalej nie tylko wznosząc nową kaplicę królewska ale także tworząc w pałacu nowe urzędy zarządzające administracją, finansami i systemem sądownictwa. Kolejni królowie rozbudowywali pałacowe obiekty dodając nowe sale, pomieszczenia mieszkalne i wieże. I rozwój ten trwał do czasów Wojny Stuletniej. Wojenne doświadczenia połączone z rebelią mieszczan i ich wtargnięciem do pałacu spowodowały, że Karol V objąwszy władzę postanowił przenieść królewską rezydencję poza wyspę i tak powstały kolejno Hôtel Saint-Pol w dzielnicy Marais w pobliżu Bastylii, a następnie Pałac Luwr i Pałac Tuileries jako rezydencje królewskie. I chociaż kolejni królowie pojawiali się na krótszy lub dłuższy czas w pałacu, głównie w związku z obchodami religijnymi lub obowiązkami związanymi z wymiarem sprawiedliwości to głównymi użytkownikami pałacu stała się administracja, a przede wszystkim wszelkie instytucje sądowe. Zarządzanie pałacem powierzono mianowanemu przez króla Konsjerżowi (Concierge) i od tego cały kompleks zyskał nazwę Conciergerie.
Już od XIV w pałac służył też jako więzienie dla ważnych więźniów, a w XV w. stał się jednym z głównych więzień Paryża, gdzie obok siebie przebywali więźniowie polityczni i zwykli przestępcy. Pod wieżą Bonbec znajdowała się izba tortur pomagająca wydobyć od oskarżonych zeznania w trybie przyspieszonym. Wejście do więzienia znajdowało się na dziedzińcu głównym zwanym Majowym, od tradycji wystawiania tam w maju donicy z drzewem przez pałacowych urzędników. Cele więzienne mieściły się na niższych piętrach pałacu oraz w wieżach i rzadkością byli więźniowie przebywający w nich przez dłuższy czas. Wyroki wydawane były szybko, a po wyroku skazańców przewożono na plac przed katedrą Notre Dame by mogli się wyspowiadać, a następnie na miejsce egzekucji na Place de Greve (plac przed frontem paryskiego ratusza). Lista ważnych więźniów Conciergerie jest długa, ale warto wspomnieć takie osoby, które przed egzekucją trafiły tutaj, jak kanclerz Filipa IV oskarżony o malwersacje finansowe Enguerrand de Marigny, Gabriel Hrabia Mongomery, którego włócznia śmiertelnie raniła podczas turnieju króla Henryka II, François Ravaillac, zabójca króla Henryka IV; Marie-Madeleine d'Aubray, markiza Brinvilliers, słynna trucicielka; bandyta Cartouche; czy wreszcie Robert François Damien, pałacowy sługa, który próbował zabićć Ludwika XV. Jeanne de Valois, Hrabina de la Motte, spiskująca przeciwko Marii Antoninie w ramach Afery Diamentowego Naszyjnika spędziła tu nieco czasu ale następnie przeniesiona została do innego więzienia, z którego udało jej się uciec.
W wieku XVII i XVIII kompleks doświadczył serii katastrofalnych pożarów i powodzi, po których wprawdzie był odbudowywany, ale zawsze z unowocześnieniem i usunięciem starych, mało funkcjonalnych a uszkodzonych elementów. Jedyne co ulegało zwiększeniu to liczba cel pod Pałacem Sprawiedliwości. Szczególnie "pracowity" okres w historii Conciergerie przypadł na czas Rewolucji Francuskiej kiedy to od 6 kwietnia 1793 do 31 maja 1795 w obiekcie rezydował Trybunał Rewolucyjny. Na czele trybunały stał dawny prokurator Antoine Quentin Fouquier de Tinville. Gdy władzę przejął Robespierre nowe prawo o podejrzanych pozbawiało podsądnych praktycznie wszelkich praw, w tym prawa do apelacji, a wyroki wykonywano tego samego dnia. Jedną z pierwszych osób sądzonych przez trybunał była królowa Maria Antonina, której proces odbył się 16 października 1793 i na której wyrok ścięcia gilotyną wykonano tego samego dnia. Jej los podzielili między innymi kuzyn króla Philippe Egalite, który głosował wcześniej za egzekucją króla, pierwszy wybrany mer Paryża Bailly, i królewska faworyta Madame du Barry. Następnie przyszła kolej na przeciwników Robespierre'a takich jak Jacques Hébert, Danton, Camille Desmoulins i wielu innych. Kandydatów na gilotynę było tylu, że trybunał zaczął ich osądzać grupowo i grupowo skazywać na egzekucję. Do lipca 1794 trybunał osiągnął niespotykany w dziejach wynik - dziennie skazywano i gilotynowano trzydzieści osiem osób. Jednak, jak to mówią karma wraca i sam Robespierre został w końcu oskarżony o próbę zdobycia pozycji dyktatora. 28 lipca 1794 został aresztowany po nieudanej próbie samobójczej, przewieziony do szpitala więziennego w Conciergerie, a kilka godzin później skazany przez trybunał i zgilotynowany na Place de la Revolution. Jego losy podzielił szef trybunału, Fouquier-Tinville, który został aresztowany, spędził dziewięć miesięcy w więzieniu, a następnie skazany i stracony 9 maja 1795 r. Trybunał Rewolucyjny zlikwidowano dwa dni wcześniej - 7 maja 1795 r. Wynik jego prac jest bezprecedensowy w dziejach wymiaru sprawiedliwości - w ciągu zaledwie 718 dni funkcjonowania skazał na śmierć 2,780 osób i wszystkie te wyroki wykonano.

Pałac sprawiedliwości odbudowano, ale nie bez przeszkód. Gdy już wszystko wskazywało, że osiągnął swój ostateczny kształt nastąpiła Komuna Paryska i podpalony przez komunardów pałac sprawiedliwości w znacznej części spłonął. Odbudowa zajęła 20 lat. Ostateczny kształt kompleks Conciergerie  osiągnął w 1914 r, a więzienie działało tu aż do roku 1934.

Dzisiaj kompleks ten mieści najważniejsze instytucje francuskiego wymiaru sprawiedliwości, w tym Trybunał Kasacyjny, Sąd Apelacyjny i Sąd Okręgowy dla Miasta Paryża.

Zanim jednak zdecydowaliśmy się wejść do podziemi i zwiedzać Conciergerie postanowiliśmy zaczerpnąć nieco powietrza i poszliśmy na Most Wymiany - Pont au Change - nad Sekwaną, by rzucić okiem na fasadę kompleksu w świetle dziennym... Oczywiście uwagę najpierw przykuwają historyczne łuki Pont Neuf

Od strony Sekwany fasada kompleksu Pałacu Sprawiedliwości ciągnie się przez kilkaset metrów wzdłuż Quai de l'Horloge...

Nadrzeczna fasada zdominowana jest przez cztery średniowieczne wieże - po prawej: Wieża Bonbec, najstarsza z wież Conciergerie zbudowana w latach 1226 - 1270 za panowania Ludwika IX, do której w XIX w dobudowano piętro, aby wysokością pasowała do pozostałych wież fasady. Mieściła od średniowiecza pałacową salę tortur gdzie przesłuchiwani "śpiewali jak ptaszki szeroko otwierając dzioby" czyli "bon bec'. Kolejne dwie wieże to Wieża Cezara (Tour de César) i Wieża Srebrna (Tour d'Argent) zbudowane w XIV w. Od XV w. na najwyższym z czterech pięter każdej z wież mieściły się biura sekretarzy - sądu cywilnego i sądu karnego, natomiast niższe piętra zajmowały więzienne cele. Kwadratowa wieża z lewej to Wieża Zegarowa (Tour de l'Horloge) zbudowana w 1350 r. wielokrotnie później przebudowywana.

Wieża Zegarowa mieści od strony Boulevard du Palais - Bulwaru Pałacowego - najstarszy zegar publiczny w Paryżu, który skonstruował Henri d'Vic na polecenie Karola V w 1370 r. Za czasów Henryka III w 1585 przemodelowano tarczę zegara, a w jego dekoracji pojawiły się figury Prawa i Sprawiedliwości. I choć w czasie Rewolucji figury te zniszczono zostały one pieczołowicie odtworzone. Na szczycie wieży znajdował się też od 1371 roku srebrny dzwon, który obwieszczał ważne wydarzenia. Dał on między innymi sygnał do masakry Nocy Św. Bartłomieja. W czasach rewolucji dzwon ten przetopiono i nie został odtworzony. 

Do dostępnej zwiedzającym części Conciergerie wchodzimy od strony Bulwaru Pałacowego i rozpoczynamy zwiedzanie od Sali Gwardii. Ta gotycka sala przykryta opartym na filarach sklepieniem krzyżowym powstała za czasów Filipa Pięknego po 1302 r. Jej wymiary są imponujące:  64 m długości, 27.5 m szerokości oraz 8.5 m wysokości. Sala podzielona jest kolumnami na cztery nawy i ogrzewana była przez cztery kominki. Była połączona klatką schodową z nieistniejącą już Wielką Salą w której przy wielkim stole z czarnego marmuru odbywały się i królewskie uczty i procesy sądowe. Sala ta służyła za refektarz gdzie posiłki spożywało około 2000 pałacowych urzędników. Do sali tej przylegały pomieszczenia kuchenne i Sala Straży (niestety podczas naszej wizyty była zamknięta ze względu na przygotowania do jakiejś mającej się tam odbyć uroczystości). 

Dalej przechodzimy do części więziennej. Mamy tutaj kilka pomieszczeń takich, jak biuro kancelisty, biuro naczelnika czy kilka cel więziennych. Ekspozycja pokazuje 500 lat więziennego życia w Conciergerie. Aranżacja cel pokazuje jakie różnice istniały w traktowaniu poszczególnych grup więźniów ze względu na ich status i zasoby finansowe rodziny. I tak prosty więzień bez kasy przebywał w wieloosobowej celi i spał na sianie na podłodze. Więzień zamożny mógł sobie pozwolić by płacić 27 liwrów i 12 sou za łóżko za pierwszy miesiąc i 22 liwry 10 sou za każdy kolejny miesiąc. Obsługa więzienia zarabiała na tym krocie. Tym bardziej, że czasem łóżko zwalniało się w kilka dni po wniesieniu opłaty gdy jego lokator został skrócony o głowę, a kolejny lokator wnosił następną opłatę... 

Kolejne pomieszczenie to Kaplica Żyrondystów, która niewiele zmieniła się od czasów Rewolucji. Została utworzona po pożarze na miejscu dawnego oratorium w 1776 r. Jej nazwa pochodzi od wydarzenia z czasów Rewolucji, kiedy to 21 deputowanych żyrondystów sprzeciwiających się jakobinom, którym przewodził Maximilien Marie Isidore de Robespierre zostało aresztowanych i tutaj odbyło swój ostatni "bankiet" przed ich zgilotynowaniem 30 października 1793 r.

  

Kolejne pomieszczenie to kaplica urządzona w 1915 r przez króla Ludwika XVIII z połączenia oryginalnej celi królowej Marii Antoniny i więziennego szpitala, w którym przebywał Robespierre po nieudanej próbie samobójczej przed procesem i egzekucją, dla upamiętnienia Królowej i jej męża Filipa XVI.

Przy więzieniu, a dokładniej jego żeńskiej sekcji, znajduje się dziedziniec kobiet z fontanną na który pozwalano więźniarkom, w tym Marii Antoninie wychodzić by w fontannie umyć się czy przeprać rzeczy, a także by mogły spożyć posiłek na otwartym powietrzu.

Wracamy do więzienia i oglądamy kolejne pomieszczenia dla więźniów i straży...

Cela Marii-Antoniny, której non-stop pilnowało dwóch żandarmów została odtworzona tak, jak wyglądała, gdy Królowa była w niej przetrzymywana przez dwa i pół miesiąca przed procesem i egzekucją...

I przez Salę Gwardii opuszczamy ponure pomieszczenia więzienia pod Pałacem Sprawiedliwości...

Po wyjściu z Conciergerie naszą uwagę zwraca budynek Trybunału Handlowego. To najstarsza instytucja w systemie sądowym Francji powołana do życia pod koniec średniowiecza. Trybunał ten rozstrzyga spory o charakterze handlowym ale też i sprawy dotyczące bankructwa. Jego sędziami nie są sędziowie zawodowi ale wybrani ,przedstawiciele świata biznesu,  na dwu lub czteroletnią kadencję przez kolegium złożone z obecnych i byłych sędziów trybunału oraz delegatów wybranych przez społeczność biznesową z jurysdykcji danego sądu. Na terenie Francji są obecnie 134 takie trybunały. 

Mijamy Prefekturę Policji...

Przechodzimy przez odnogę Sekwany mostem Pont Saint-Michel na plac Św. Michała...

Za chwilę udamy się do widocznej z mostu Katedry Notre Dame ale najpierw ...

Plac Św Michała i Fontanna Św. Michała stworzona w latach 1858–1860, podczas Drugiego Cesarstwa Francuskiego przez architekta Gabriela Davioud. Fontanna ta stanowiła element przebudowy Paryża pod kierunkiem Barona Haussmanna. Davioud, który otrzymał od Haussmanna zlecenie nie tylko na zaprojektowanie samej fontanny, ale też pozwolenie, by w jednolitym stylu przekształcić fasady budynków wokół placu, co ten chętnie zrealizował. Władze poprosiły go jednak by fontanna zakrywała fasadę budynku tworzącego narożnik między bulwarami Saint-Michel i Saint-André des Arts. Początkowo centralną postacią fontanny miał być kobiecy posąg będący alegorią Pokoju, następnie pojawiła się idea umieszczenia tu posągu Napoleona Bonaparte aż w końcu centralne miejsce zajęła postać Archanioła Michała pokonującego diabła. Fontannę odsłonięto 15 sierpnia 1860 jednakże wkrótce, w 1871 r tłum uszkodził fontannę podczas Komuny Paryskiej. Davioud odrestaurował ją w 1893 r i tak już pozostała do naszych czasów.

Ta fontanna jest inna niż większość fontann Paryża. Po pierwsze, jest oparta o ścianę a nie wolno-stojąca. Po drugie wykorzystuje kamień o różnych kolorach - kolumny wykonano z czerwonego marmuru z Langwedocji; wykorzystano zielony marmur, niebieski kamień z Soignies i żółty kamień z Saint-Yllie. Po trzecie - ma wielu ojców-twórców... Centralna grupa Archanioła Michała i diabła jest dłuta Francisque-Josepha Dureta; kamień, na którym opiera się ta grupa wykonał  Félix Saupin; skrzydlate smoki po bokach fontanny stworzył Henri Alfred Jacquemart; płaskorzeźby i dekoracje roślinne wykonała Marie-Noémi Cadiot; każdą z postaci reprezentujących kardynalne cnoty także wykonał inny artysta; i wreszcie herb Paryża i podtrzymujące go postacie Potęgi i Umiaru  stworzył Auguste-Hyacinthe Debay. Mimo takiej różnorodności ta licząca 26 m wysokości dekoracja miasta zrobiła na nas bardzo pozytywne wrażenie...

Kontynuując dzisiejszy spacer wracamy na Île de la Cité i udajemy się do katedry Notre Dame...